Paweł Habrat, psycholog sportu od lat współpracujący z trenerem Piotrem Stokowcem, mówiąc o istocie psychologii we współczesnym sporcie często odwołuje się do metafory stołu. Tak jak stół ma cztery nogi, tak w sporcie istnieją cztery równorzędne obszary, na których trzeba skupić swoją pracę, żeby się rozwijać i osiągać swoje cele. Są to: przygotowanie fizyczne (motoryka), technika, taktyka (rozumienie gry) oraz przygotowanie mentalne (psychika). Rzecz jasna, żeby stół był stabilny trzeba zadbać o wszystkie jego „nogi”.

Z mojego doświadczenia pracy w dyscyplinach zespołowych, coraz więcej kursów trenerskich i konferencji szkoleniowych holistycznie podchodzi do rozwoju trenerów i oferuje zajęcia tematyczne dotyczące każdego z tych obszarów. Tak jest np. w Śląskim Związku Piłki Nożnej, z którym współpracuję. To bardzo dobra droga. Cieszy mnie też, że ostatnio dużo mówi się o tym czwartym filarze przygotowania, czyli „mentalu”. Odpowiednie zadbanie o rozwój mentalny może bowiem decydować o tym, w jaki sposób nastąpi transfer umiejętności treningowych do meczu, a czasem nawet w jakim kierunku rozwinie się kariera sportowa zawodnika czy trenera.

W moim przekonaniu psycholog sportu ma dwie role. Z jednej strony zajmuje się poprawą wykonania sportowego zawodników i zespołów poprzez psychoedukację, a także odpowiednio dopasowany trening mentalny. Z drugiej strony psycholog sportu jest najczęściej pierwszym źródłem bezwarunkowego wsparcia psychologicznego w różnych momentach trwania kariery sportowej.

W kontekście treningu mentalnego, priorytetem jest nauka i doskonalenie takich umiejętności mentalnych jak motywacja i zaangażowanie, koncentracja uwagi, pewność siebie, opanowanie emocji czy radzenie sobie ze stresem. Dodatkowo psycholog sportu często pracuje także nad umiejętnościami psychospołecznymi (np. nad komunikacją i współpracą w zespole), a także psychomotorycznymi (np. nad koordynacją wzrokowo-ruchową, czasem reakcji czy polem widzenia).

Psycholog sportu może być także interwentem kryzysowym w przypadkach trudnych sytuacji, które zdarzają się w życiu zawodnika czy zespołu, a także punktem SOS w przypadku podejrzenia problemów ze zdrowiem psychicznym. 

Prosta odpowiedź jest taka, że każdy może skorzystać na takiej współpracy. Choć w moim gabinecie korzystają przede wszystkim ludzie sportu – zawodnicy, trenerzy, rodzice młodych zawodników czy całe organizacje sportowe.

Jeśli chodzi o sportowców, to prowadzę konsultacje zarówno dla juniorów i seniorów, amatorów i profesjonalistów, kobiet i mężczyzn, sprawnych, kontuzjowanych i niepełnosprawnych. Pełen przekrój! Dodatkowo jako psycholog często dzielę się też wiedzą ze sportu w innych dziedzinach ludzkiego funkcjonowania – w sztuce, biznesie, edukacji, polityce, nawet w wojsku. 

Zatem każdy, kto pragnie być coraz lepszy, optymalizować wyniki i spełniać swój potencjał, może skorzystać na takiej współpracy. 

Dlatego zapytaj samego siebie:

• Czy chcesz być lepszy w tym, co kochasz robić?
• Czy chcesz być bardziej powtarzalny?
• Czy chcesz być bardziej odporny psychicznie?
• Czy chcesz mieć lepsze relacje z innymi i samym sobą?

Jeśli odpowiedziałeś tak, na którekolwiek z tych pytań, to z pewnością skorzystasz na współpracy z psychologiem sportu!

Tak jak wiele innych działań treningowych i edukacyjnych, tak i praca psychologa sportu podlega pewnemu, czteroetapowemu cyklowi. Na początku współpracy i każdego kolejnego sezonu pierwszym etapem będzie analiza potrzeb poprzez zebranie odpowiednich informacji. W zależności od zakresu współpracy, wykorzystuję w tym celu zarówno wywiady, obserwacje, jak i ankiety, a czasami nawet standaryzowane testy psychologiczne. Drugim etapem jest przygotowanie, czyli stworzenie takiego programu pracy mentalnej, który odpowiada indywidualnym, zespołowym i organizacyjnym celom współpracy. Trzecim etapem jest wdrożenie tego planu w przeciągu zakładanego czasu współpracy (np. sezonu). To główny i najbardziej obszerny etap, gdyż zakłada wszystkie wspominane wyżej obowiązki psychologa. Wreszcie ostatni i chyba najważniejszy etap pracy psychologa, to zebranie informacji zwrotnych i odpowiednia ewaluacja. W przypadku ciągłości współpracy na tej podstawie możemy wrócić do etapu pierwszego i planować kolejny okres.

Każdy program treningu mentalnego jest dopasowywany przeze mnie do potrzeb i oczekiwań każdego Klienta. Znajdują się w nim najczęściej umiejętności mentalne oraz techniki treningu mentalnego, które mają za zadanie rozwijać te umiejętności.

Wśród umiejętności mentalnych wyróżnia się: motywację i zaangażowanie, koncentrację uwagi, opanowanie emocje, radzenie sobie ze stresem i presją, pewność siebie, a także umiejętności psychospołeczne (np., komunikacja, współpraca) oraz psychomotoryczne (np., pole widzenia, koordynacja wzrokowo-ruchowa, czas reakcji).

Natomiast wśród technik treningu mentalnego: ustalanie celów, relaksację, technikę wyobrażeniową, mowę wewnętrzną, uważność.

Psychoedukacja oraz trening mentalny mogą być realizowane podczas sesji 1-1 (również online), ale także w mniejszych lub większych grupach warsztatowych.

Żeby być psychologiem sportu, trzeba być przede wszystkim psychologiem (czyli w polskich realiach posiadać magistra psychologii) oraz dodatkowe studia specjalizacyjne z psychologii sportu. Wykwalifikowany psycholog sportu ma odpowiednią podstawę teoretyczną oraz zaplecze merytoryczne (np. w postaci superwizora) do bezpiecznej i rzetelnej pracy mentalnej w sporcie i innych obszarach związanych z wykonaniem. Psycholog jest też zawodem zaufania publicznego i obowiązuje go kodeks etyczny. 

Trener mentalny obecnie nie jest zawodem regulowanym, czyli na dobrą sprawę każdy może się tak tytułować, nawet po weekendowym kursie internetowym czy przeczytaniu jednej książki o treningu mentalnym.

Karolina Chlebosz, gość pierwszego odcinka podcastu #GłowaRządzi, mówi w tej kwestii tak: „Każdy psycholog sportu może być trenerem mentalnym, ale nie każdy trener mentalny jest psychologiem sportu”. Tutaj to zostawiam.

Dla zainteresowanych zgłębieniem podobieństw i różnic, polecam dwa fajne teksty na ten temat kolegów po fachu – Zuzanny Wałach-Biśty oraz Ksawerego Sowińskiego i Bartosza Zawidzkiego z Psychosportica.

Sukces procesu współpracy z zawodnikiem lub zespołem nigdy nie definiuję poprzez osiągnięcie celu wynikowego. W algorytmie zwyciężania trening mentalny to tylko jedna z wielu zmiennych. Współpraca z psychologiem czy trening mentalny sam w sobie nie daje gwarancji sukcesu. Podnosi natomiast jego prawdopodobieństwo. 

Jeśli zatem zadbasz o systematykę spotkań z psychologiem sportu, a pomiędzy sesjami będziesz wykonywać zadawane ćwiczenia, to z pewnością dostrzeżesz progres!

Dobrze jeśli przez cały czas pozostaniesz otwarty na współpracę i gotowy do zaangażowania. W trakcie procesu bądź szczery, zadawaj pytania i monitoruj postęp

To pytanie bez jednoznacznej odpowiedzi, ponieważ każdy przypadek jest inny. Trudno mi jest określić ile sesji będzie potrzebnych, żeby Klient mógł zrealizować swoje cele związane z rozwojem umiejętności mentalnych.

Na początek zwykle proponuję 1-2 miesiące intensywnej, cotygodniowej pracy ukierunkowanej na zbudowanie relacji oraz najpilniejsze kwestie mentalne określone przez Klienta.  Potem, w zależności od potrzeb i możliwości, monitorujemy progres i/lub skupiamy się na dodatkowych obszarach rozwoju. Tego typu współpraca może trwać od kilku tygodni, do kilku lat. Zdarzają się oczywiście doraźne sesje indywidualne lub warsztatowe, w których sprawy rozwiązywane są po 1-3 spotkaniach.

W przypadku długoterminowej współpracy, najczęściej cele zmieniają się z treningowych na takie związane z bieżącym wsparciem, a spotkania są rzadsze. Tak czy inaczej, to zawodnik, trener, rodzic albo cała organizacja decyduje o zakresie i formie współpracy.